ΕΚΑΝΕ ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΜΕ ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΤΟΥ ΤΗ ΖΩΗ

 

Η εκτέλεση του Ν. Μπελογιάννη το 1953 και του Ν. Πλουμπίδη το 1954  αποτελούν μέρος του ματωμένου επιλόγου του εμφυλίου  πολέμου  αλλά  και της απάντησης των νικητών  στην προσπάθεια ανασυγκρότησης  της  αριστερής παράταξης  στην Ελλάδα, μετά την λήξη του εμφυλίου. Κορυφαία στιγμή για τον Ν. Πλουμπίδη είναι η στάση του στο Στρατοδικείο που τον καταδίκασε σε θάνατο τον  Ιούλιο  1953, όπου κλήθηκε να υπερασπίσει την  πολιτική του ΚΚΕ, ενώ είχε καταγγελθεί ως χαφιές και προβοκάτορας. Ο τρόπος που χειρίστηκε την υπεράσπιση του  αποτέλεσε  μείζονα πολιτική πράξη, όπως  έδειξε η μελλοντική πορεία της «υπόθεσης Ν. Πλουμπίδη» που δεν μπορεί να «κλείσει» αν δεν αντιμετωπιστεί ουσιαστικά και πολιτικά.

 

Γεννήθηκε στα Λαγκάδια Γορτυνίας την Πρωτοχρονιά του 1903. Τελείωσε το Γυμνάσιο στη Δημητσάνα. Το μέτωπο κατέρρευσε λίγο πριν την αναχώρηση της μονάδας του για τη Μικρά Ασία. Σπούδασε στο Διδασκαλείο Πύργου Ηλείας και διορίστηκε δάσκαλος στην Βούρμπα (Μηλέα) Ελασσόνας το 1924. Παρέμεινε  στην εκπαίδευση εως το 1929, οπότε και απολύθηκε λόγω της ένταξης του και της δράσης του στο Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας, από το 1925. Από τότε η ζωή του είναι συνυφασμένη με τους πολιτικούς και συνδικαλιστικούς αγώνες  στην Ελλάδα.  Το 1929 εκλέγεται στο Προεδρείο των Δημοσίων Υπαλλήλων, αλλά είναι για κείνον και η χρονιά που εμφανίζεται η φυματίωση των πνευμόνων, ασθένεια που θα τον συνοδεύσει ως το τέλος της ζωής του. Το 1931, εκλέχτηκε μέλος του Γραφείου Περιφερειακής Επιτροπής Αθήνας του ΚΚΕ και το 1932  μέλος του Προεδρείου της Ενωμένης ΓΣΕΕ. 

Το 1934 πηγαίνει στη Μόσχα όπου εκπροσωπεί την Ενωμένη ΓΣΕΕ στην Κόκκινη Συνδικαλιστική Διεθνή και σπουδάζει στο KUTV (Κομμουνιστικό Πανεπιστήμιο Εργαζομένων της Ανατολής). Τον Δεκέμβρη του 1935  στο 6ο Συνέδριο του ΚΚΕ εκλέγεται αναπληρωματικό μέλος της Κεντρικής Επιτροπής. Το 1938, καθώς οι πολυάριθμες συλλήψεις από την δικτατορία του Ι. Μεταξά έχουν αποδεκατίσει το στελεχικό δυναμικό, εκλέγεται μέλος του Πολιτικού Γραφείου. Συλλαμβάνεται τον Μάιο του 1939. Τον Φεβρουάριο του 1942 δραπετεύει από την Τρίπολη, γυρίζει στην Αθήνα και συνεισφέρει στην οργάνωση της αντίστασης μέσα από τις κομματικές και ΕΑΜικές οργανώσεις. Κορυφαία στιγμή, η ματαίωση της  πολιτικής επιστράτευσης Ελλήνων εργατών για τα εργοστάσια της Γερμανίας, τον Μάρτιο 1943.

Προσωπικές στιγμές, ο γάμος του με την Ιουλία Παπαχρίστου, επίσης μέλος του ΚΚΕ, τον Φεβρουάριο 1946 και η γέννηση του γιού του, σε βαθειά παρανομία, τον Μάιο 1948. Αδιάκοπα στην παρανομία από το 1947, μετά το κύμα συλλήψεων στελεχών το 1948 και 1949 αναδεικνύεται ο ιδιαίτερος ρόλος του στην καθοδήγηση των παράνομων κομματικών οργανώσεων και την αναδιοργάνωση της πολιτικής εκπροσώπησης της αριστεράς.

Το 1950 λίγο μετά το τέλος του Εμφυλίου, καθοδηγεί την ίδρυση της Δημοκρατικής Παράταξης. Το 1951 παραδίδει την ηγεσία των παράνομων κομματικών οργανώσεων στο Ν. Μπελογίαννη και αναλαμβάνει ξανά μετά την σύλληψη του τελευταίου.  Το 1951, με εντολή του Ν. Ζαχαριάδη, μετέχει ενεργά στην ίδρυση της ΕΔΑ (3.8.1951). 

Λίγο αργότερα αρχίζει η απομόνωση του από το κόμμα. Πρόκειται για ζήτημα που δεν έχει ως σήμερα πλήρως διευκρινιστεί και ανήκει στην διαχείριση της ήττας στον εμφύλιο πόλεμο από την εξόριστη κομματική ηγεσία και τις διαφορετικές στρατηγικές ανασυγκρότησης  των κομματικών και αριστερών δυνάμεων στην Ελλάδα. Συλλαμβάνεται τον Νοέμβριο 1952 και συγχρόνως καταγγέλεται ως προβοκάτορας από το κόμμα. Η δίκη του, τον Ιούλιο του 1953, αναδεικνύεται σε μείζον πολιτικό γεγονός καθώς ο κατηγορούμενος που αναλαμβάνει πλήρως την ευθύνη της υπεράσπισης της πολιτικής του κόμματος, συγχρόνως  κατηγορείται  από την ηγεσία ως χαφιές και προβοκάτορας.

Εκτελέστηκε «στα  κρυφά» στις 14 Αυγούστου 1954, ενώ η θανατική καταδίκη εκκρεμούσε από καιρό στο γραφείο του υπουργού Δικαιοσύνης. Η κοινωνική διάσταση της υπόθεσης Ν. Πλουμπίδη θα είναι μονόπλευρη αν μείνουμε  σε μια εκτός τόπου και χρόνου ηρωική στάση ενός ανθρώπου και δεν δούμε την πολιτική της πλευρά. Ότι δηλαδή, από την σύλληψη του και αφού  παγιδεύτηκε  στη διπλή κατηγορία έκανε πολιτική με αυτό που διέθετε, την ίδια του τη ζωή.

Το ποίημα  του Δημήτρη Δούκαρη  (ενότητα Καλλίστη Θήρα 1953 )  αποδίδει  την θύελλα  που προκάλεσε η «υπόθεση Πλουμπίδη» στην συνείδηση πολλών ανθρώπων στρατευμένων στην υπόθεση της κομμουνιστικής αλλά και της ευρύτερης αριστεράς. 

Δίκη Νικολάου Πλουμπίδη

Από τη Σωτηρία του υπόκωφου θάνατου                                                                                        

έως  τη σωτηρία  της ψυχής σου, πάνου στο πήλινο Γουδί του αθάνατου                          πόνου,                                                                                                                                                  

στενή κι’ αδιάβατος, τραχεία η οδός-                                                                                                

κι’ από όσες βάραιναν σκλαβιές τον κλήρο σου,                                                                                 

απ’ όσες λευτεριές σκαρφάλωναν                                                                                                    

στο τιμημένο της ζωής σου όραμα:                                                                                                      

η Ελευθερία του Σταυρού,                                                                                                          

στερνό μίλημα της άφθαρτης γαλήνης σου-                                                                                  

ενώπιος ενωπίω στη μοναξιά σου                                                                                                            

κι’ η αχή σου ν’ αντηχεί  εν τη ερήμω  ̇                                                                                         

ολούθε σε τυλίγουν οι κραυγές : τον Βαρραβάν ,                                                                  

πάντοτε και απανταχού οι κραυγές : τον Βαρραβάν –                                                                    

όχι εσένα, προ παντός, όχι ε σ έ ν α ̇                                                                                                 

την ιερή πλήρωση του κύκλου σου,                                                                                            

το σιωπηλό σπασμό του χρέους,                                                                                             

την κρυφή αγωνία του σκαμένου μαρτυρίου  -                                                                           

ω σιγαληνή αδημονία του:                                                                                                         

ο ποιεις, ποίησον τάχιον,                                                                                                            

κι οι φρουροί  ένα γύρω μ’ εξαντλητική καθυστέρηση                                                           

και μήτε ποιητής, μήτε τ’ ουρανού τα κύματα,                                                                        

να χαιρετίζουν το μήνυμα της ολοδικής σου Ειρήνης,                                                           

στο τελευταίο της λευτεριάς σου βλέμμα –                                                                               

γιέ αλγεινής μοίρας,                                                                                                          

απόστολε της έσχατης ερήμωσης ̇                                                                                              

το στεφάνι σου εξ’ ακάνθων, μαρμάρινο στεφάνι,                                                                    

στ’ αναρτημένα λείψανα της εποχής μας.

Δ.Ν. Πλουμπίδης & Νατ. Δομνάκη

ΜΕΣΑ ΑΠΟ ΤΙΣ ΧΑΡΑΜΑΔΕΣ ΤΟΥ ΛΟΓΟΥ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΠΛΟΥΜΠΙΔΗ

 

Η σύλληψη, τον Νοέμβριο του 1952, του Νίκου Πλουμπίδη, η αποκήρυξη του από το ΚΚΕ, η καταδίκη του σε θάνατο για κατασκοπεία και η εκτέλεση του στις 14 Αυγούστου 1954 αποτελεί, αναμφισβήτητα, ένα από τα πλέον σημαντικά επεισόδια στην μετεμφυλιοπολεμική Ελλάδα, το οποίο σημάδεψε  την  ιστορία της Αριστεράς στη χώρα μας.

 

Κατά τη διάρκεια της κράτησής του και της δίκης του, ο Πλουμπίδης αρνήθηκε να αποκηρύξει το ΚΚΕ. Διαδήλωσε την πίστη του στο Πολιτικό Γραφείο και τον σεβασμό στις αποφάσεις του, ακόμη και εάν ήταν λανθασμένες, όπως στη δική του περίπτωση, ενώ παράπεμψε την δικαίωση του σε μεταγενέστερο χρόνο, όταν το κόμμα θα επανεξέταζε την υπόθεση του.

Παράλληλα, όμως, όπως γνωρίζουμε σήμερα, συνέγραψε μια σειρά επιστολών-σημειωμάτων προς την οικογένεια του, από το 1953 έως το 1954, τα οποία αποτελούν ένα είδος απολογίας του προς το κόμμα και τις υποθέσεις που θεώρησε ότι στοιχειοθέτησαν την κατηγορία του χαφιέ εναντίον του. Τα γράμματα αυτά παραδόθηκαν, με βάση την επιθυμία του Πλουμπίδη, από την οικογένεια του στο ΚΚΕ, το 1974, με αίτημα τη δημοσίευσή τους. Τα χρόνια που ακολούθησαν δημοσιεύθηκαν μόλις δυο, ενώ τελικά το 1997 ο αποδέκτης των γραμμάτων, αδελφός της γυναίκας του Πλουμπίδη Ιουλίας, Δημοσθένης Παπαχρήστου τα εξέδωσε (Νίκος Πλουμπίδης Ντοκουμέντα Γράμματα από τη φυλακή 1953-1954, Αθήνα, Δελφίνι, 1997), προσφέροντας μια συγκλονιστική πηγή για τον τρόπο σκέψης και τη στάση ενός αγωνιστή. 

Τα 15 γράμματα- σημειώματα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο ξεκινούν τον Δεκέμβριο του 1953, ένα χρόνο μετά τη σύλληψη, δίκη και καταδίκη του Πλουμπίδη, για να καταλήξουν τον Απρίλιο του 1954. Είναι μικρά, «συμπυκνωμένα», γραμμένα ακανόνιστα, τις ώρες που δεν παρακολουθεί τον κρατούμενο ο φύλακας. Παρόλο που τυπικά απευθύνονται στον Δ. Παπαχρήστου, εκτός από το τελευταίο που δημοσιεύουμε σήμερα εδώ και το οποίο απευθύνεται στην Ιουλία Πλουμπίδη, ουσιαστικός αποδέκτης των γραμμάτων είναι στην πραγματικότητα το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ. Εκεί κατατίθενται οι απόψεις του Πλουμπίδη ώστε εν ευθέτω χρόνω να ληφθούν υπόψη για την επανεξέταση της υπόθεσης. Ως τότε ρητή εντολή του Πλουμπίδη είναι τα γράμματα να μην γίνουν γνωστά σε κανέναν άλλον πλην της οικογένειας.

 

Η έγνοια του να μη διαβαστούν από όλους συνδέεται με την αίσθηση του ανωτάτου κομματικού στελέχους που γνωρίζει από τη θέση του απόρρητα στοιχεία για το κόμμα. Η αίσθηση αυτή οδηγεί σε μια πολλαπλή λογοκριτική συμπεριφορά συνδεδεμένη με εξωτερικούς και εσωτερικούς παράγοντες.  Κατ' αρχάς η απουσία ονομάτων ή τα ψευδώνυμα  προφυλάσσουν  πρόσωπα και καταστάσεις από τους υπεύθυνους των φυλακών εάν γίνουν αντιληπτά. Σε ένα δεύτερο επίπεδο ο Πλουμπίδης αποφεύγει να πει πράγματα κυρίως για το παρελθόν που ακόμη και στο μέλλον θα μπορούσαν να βλάψουν το κόμμα.

Η κομματικότητα αποτελεί την υπέρτατη αρχή που καθορίζει και την προσωπική του στάση. Ο Πλουμπίδης δεν επιτρέπει στον εαυτό του να εκφράσει τα συναισθήματά του για το γιο του τη μόνη φορά στη ζωή του που τον συναντά, στη δίκη, γιατί θεωρεί ότι η σκηνή μπορεί να γίνει αντικείμενο από όσους θέλουν να βλάψουν την εικόνα ενός ανώτατου κομμουνιστικού στελέχους. Ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές του δεν στέκεται κριτικά απέναντι σε αυτή την ιδιότητα, δεν αισθάνεται ότι μπορεί κάποιος να του την αφαιρέσει, καθώς είναι αποτέλεσμα της ιδεολογίας του, της μακρόχρονης πορείας του αλλά και της πίστης του προς το κόμμα. Σε αυτή τη διαδρομή μπορεί να υπάρχουν σκοτεινές πλευρές, στιγμές που δεν εφάρμοσε με τη μέθοδο που θα έπρεπε τη γραμμή του κόμματος, αλλά αυτό ήταν αποτέλεσμα διαφορετικής εκτίμησης για τον τρόπο της εφαρμογής.

Στο σχήμα αυτό η απουσία ή η δυσκολία επαφής με το Πολιτικό Γραφείο, απουσία απόλυτα εύλογη στο πλαίσιο των συγκεκριμένων ιστορικών συγκυριών, αποτελεί το συνήθη λόγο. Ετσι ο Πλουμπίδης εκτεταμένα αναφέρεται στην υπόθεση της Παλιάς Κεντρικής Επιτροπής, ενώ αναφέρεται ακόμη και στη σχέση του με τον Σιάντο, ο οποίος έχει κατηγορηθεί από τον Ζαχαριάδη ως ο κατ’ εξοχήν πράκτορας των Άγγλων, ή στην αμφισβήτηση του γράμματος του Ζαχαριάδη.

Σε όλες τις διαφοροποιήσεις του ο Πλουμπίδης τονίζει πως είτε πρόκειται για θέματα στρατηγικής ή τα όσα έκανε δεν υπερβαίνουν πάγιους κομματικούς κανόνες. Σε μεγάλο βαθμό αυτή η γραμμή ακολουθείται και για την απάντηση στις κατηγορίες περί χαφιέ από την Κεντρική Επιτροπή του ΚΚΕ. Μέσω των κειμένων του επιχειρεί να απαντήσει σε μια κατηγορία που δεν γνωρίζει, ανακαλώντας από τη μνήμη του όσα θεωρεί ότι μπορεί να σχετίζονται. Οι κύριες απαντήσεις που επιχειρεί να δώσει με δυο εκτεταμένα σημειώματα αφορούν στις εκλογές του 1950 και 1951 όπου είχε αναλάβει την ευθύνη και όπου η μη εκτέλεση κατά γράμμα της εντολής του Π.Γ θεωρεί ότι επέδρασαν στον χαρακτηρισμό του ως προδότη∙ είχε απόλυτο δίκιο, όπως γνωρίζουμε σήμερα από το κομματικό καταδικαστικό πόρισμα.

Ο Πλουμπίδης επιχειρεί να ερμηνεύσει τα όσα του συμβαίνουν καταφεύγοντας σε οικεία εξηγητικά σχήματα, στους χαφιέδες και στους εγκάθετους πράκτορες της Ασφάλειας. Στη δική του ερμηνεία της υπόθεσης αναγορεύεται σε βασικό στόχο των εχθρών του κόμματος λόγω του ρόλου του στο παράνομο κλιμάκιο της Αθήνας από το 1948 έως το 1951. Ενόσω ήταν ελεύθερος δεν τολμούσαν να τον χτυπήσουν, αλλά έστελναν λανθασμένες πληροφορίες στο ΠΓ, το οποίο είχε ερωτηματικά αλλά δεν τον θεωρούσε χαφιέ. Η σύλληψη του αποθράσυνε τους εχθρούς του, οι οποίοι παρέσυραν το ΠΓ για την αποκήρυξη. Σε αυτό το πλαίσιο οι συνεχιζόμενες επιθέσεις του Ραδιοφωνικού Σταθμού, οφείλονται στη διατήρησή των χαφιέδων στα πόστα τους και στην προσπάθεια ανάδειξης του Πλουμπίδη σε αποδιοπομπαίο τράγο.

Η αναφορά στους χαφιέδες επιτρέπει στον Πλουμπίδη να κρατήσει στο απυρόβλητο την ηγεσία του κόμματος, η οποία εξ ορισμού μπορεί να κάνει λάθη δεν μπορεί, όμως να προδίδει, καθώς αποτελεί, όπως γράφει χαρακτηριστικά, την προσωποποίηση του κόμματος. Το κόμμα είναι η οικογένεια του ανθρώπου, είναι η κοινωνία μέσα στην οποία ζει και λογοδοτεί ο κομμουνιστής. Η πραγματική οικογένεια, οι συγγενικοί δεσμοί υπάρχουν και λειτουργούν πάντοτε υπό την κομματική ιδιότητα. Η στάση αυτή δεν σημαίνει ότι ο Πλουμπίδης δεν κάνει κριτική στα πεπραγμένα της ηγεσίας, και μάλιστα με τον «αέρα» του ανωτάτου κομματικού στελέχους, ο οποίος ξέρει ότι η γνώμη του έχει βάρος.

Σε αυτό το πλαίσιο, το μόνο που μπορεί να ελπίζει είναι το δικαστήριον της αύριον, τη στιγμή όπου το ΠΓ θα έλθει στην Αθήνα και θα συγκεντρώσει στοιχεία. Η ελπίδα του δεν αφορά στον ίδιο μόνο. Γνωρίζει ότι ο θάνατος είναι κοντά και το επισημαίνει συνέχεια. Η αποκατάστασή του αφορά στο κόμμα και στην οικογένεια του για να μην φέρει αυτό το βάρος. Η μοναδική άμυνα του είναι η δημόσια στήριξη του κόμματος, ώστε να αποδείξει ότι δεν είναι χαφιές, η οργάνωση της στάσης του ώστε να μπορέσει την επόμενη μέρα να χρησιμοποιηθεί ως αποδεικτικό μέσον για την αποκατάστάση του. Όπως σημειώνει χαρακτηριστικά θα κατέληγε αμέσως στο θάνατο, εάν δεν υπήρχαν οι μάχες της δίκης και στη συνέχεια του εκτελεστικού αποσπάσματος. Στο πλαίσιο αυτό η συγγραφή των γραμμάτων αποτελεί ένα ακόμη πρόσθετο όπλο.

Η εικόνα αυτή δεν παραπέμπει σε μια εικόνα «αλύγιστου» αγωνιστή, αντίθετα αναδεικνύουν την ανθρώπινη διάστασή του, τα ερωτήματα, τους προβληματισμούς του.  Ο Πλουμπίδης διακατέχεται από μια συνεχή θλίψη κυρίως για την κομματική καταδίκη του και όχι για τον επερχόμενο θάνατό του, τον οποίον κάποτε αντιμετωπίζει ως λύτρωση. Μέσα από τις χαραμάδες του λόγου του εμφανίζεται η προσωπική πικρία και το συναίσθημα της αδικίας από τους συντρόφους του. Στοιχεία τα οποία στη συνέχεια τα εξορίζει λογικά, θεωρώντας ότι συσκοτίζουν τον πολιτικό χαρακτήρα της υπόθεση.

Στην λογική του Πλουμπίδη η πολιτική διάσταση της υπόθεσης είναι η κυρίαρχη. Το παλαίμαχο στέλεχος, το οποίο έχει διανύσει μια μακρότατη και πολύπαθη κομματική ζωή, επιδιώκει ως ύστατη πράξη να συγκροτήσει όλα εκείνα τα στοιχεία που θα του επέτρεπαν να στοιχειοθετήσει τη δική του υπεράσπιση, ως ανώτατο κομματικό στέλεχος, στη μελλοντική συζήτησή για την αποκατάστασή του. Σε αυτή τη διαδικασία ο Πλουμπίδης κρατά την πίστη του στο Π.Γ και στο κόμμα ως στοιχείο για τη μελλοντική του δικαίωση αλλά και ως το βασικό σημείο μέσα από το οποίο μπορούσε να νοηματοδοτήσει την ύπαρξη του.

Είναι άλλωστε χαρακτηριστικό ότι στο τελευταίο γράμμα προς την οικογένεια, ακόμη και όταν  το Π.Γ. γίνεται «οι κατήγοροι» και δεν υπάρχει η αναφορά στο κόμμα υπάρχει πάντα η πίστη στην ιδεολογία του με μια υπέροχη κατάφαση ΥΓ. Μη λυπάστε, εγώ τώρα θα ησυχάσω. Σας εύχομαι όλων ευτυχία. Ο θάνατος είναι μια αλλαγή της ύλης. Έτσι είναι.

Βαγγέλης Καραμανωλάκης

 

---

Στήλη: Κομμάτια και αποσπάσματα: Ιστορίες στο Κόκκινο

Επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης

สินค้าออกกำลังกายผู้หญิง คุณภาพ ราคาพิเศษ

 

 

Μελέτη στρατιωτική, χωροταξική, κοινωνική,

πολιτική, ζωολογικὴ καὶ γενικῶς έγκυκλοπαιδική,

μετὰ πλήθους στοιχείων ἀπὸ τὴν διεθνῆ βοτανολογία,

ποὺ γράφει ὁ συνεργάτης μας Μέντης Μποσταντζόγλου.

Ἐντός ἡμερῶν, τελιόνω μίαν μελέτην Μου ἐκ τετρακοσίων σελίδων, μὲ θέμα τὴν ἀνεπάρκειαν τῆς Ἐλλάδος εἰς προσεχὲς πραξικόπημα, προϊὸν μεγάλης σκέψεος κὲ σοφῶν ὑπολογιζμῶν. Διὰ τῆς μελέτης Μου ἁφτῆς, ἀποδικνύο ὅτι εἰς προσεχὲς πραξικόπημα ὀλίγων θερμοκεφάλων κεφαλῶν, ἡ θέσις τῆς Ἐλλάδος θὰ εἶναι τραγική. Ὁ κ. Πατακός, μὲ ἀδαμάντίνην διάβγειαν πνέβματος κὲ ὡς ἄνθροπος ποὺ ἀπεχθάνετε τὰ πραξικοπήματα, προανήγκειλεν ὅτι τοῦτο θὰ εἶναι κακὸν διὰ τὴν πειθαρχίαν.

Δηστηχὸς βλέπο ὅτι ὄχι μόνον θὰ εἶναι κακὸν διὰ τὴν πειθαρχείαν, ἀλλὰ καὶ ὀλέθριον διὰ τὸν ζωτικόν μας χῶρον. Καὶ τοῦτο διότη 8.800.000 Ἕλληνες ἐξετέθησαν ἐπικινδῆνος πανηγηρίσαντες διὰ τὴν Δημοκρατίαν καὶ ἐπιστροφὴν ἐξορίστων καὶ κρατουμένων κὲ ἑπομένος θὰ δημιουργηθῆ τρομακτικὸν πρόβλημα ἐδαφικῆς ἀνεπαρκίας χώρου. Καὶ γενᾶτε ταὸ ἐρότημα: Ὁ ἐξοπλισμός μας εἰς νήσους, εἶνε ἐπαρκὴς ἢ χολένομαι κὲ ἐδῶ στρατηγικῶς;

Ἡ ἀπάντησις εἰς τὸ φλέγον ἀφτὸ ἐρότημα, εἶνε δηστηχὸς ἀπογοητεφτική. Καὶ μὲ κίνδηνον νὰ φανόμεν δησάρεστοι, ἔχομαι ὑποχρέοσιν νὰ εἴπομεν καὶ νὰ βροντοφονήσομεν πρὸς τὸν Λαὸν τὴν ἀλήθιαν. ΟΧΙ. ΔΕΝ ΔΙΑΘΕΤΟΜΑΙ ΝΗΣΟΥΣ ΕΙΣ ΕΒΡΕΙΑΝ ΚΛΙΜΑΚΑ.

Τὸ σύνολον τῶν νήσων μας ἀφτὴν τὴν στιγμήν, μόλις καὶ μετὰ βίας ἀνέρχεται εἰς 47. Ἑπτὰ διαθέτομε εἰς τὰ ἐπτάνησα, 12 εἰς τὰ δωδεκάνισα, 20 περίπου εἰς τὰς κηκλάδας καὶ 8 εἰς τὰς σποράδας. Ὁ ἀριθμὸς οὗτος κατ’ ἐμέ, κρίνετε ἀνεπαρκέστατος διὰ μίαν πρόχιρον μεταφορὰν δημοκρατικῶν αναρχικῶν στιχῖων.

Ἐὰν δὲ ἀπὸ τὸν ἀριθμὸν τῶν ὑπάρχων νήσων ἀφαιρέσομαι τὸν Σκορπιὸν ὅστις κατοικῖται κὲ νῆσον Σπετσοπούλαν ποὺ εἶνε ἀκατάληλος λόγω τῶν πολῶν ὄφεων, σκορπιῶν, σάβρων κὲ φασιανῶν κὲ ἄλλων ἐντόμων, τότε τὸ πρόβλιμα καθίστατε ἀκόμη ὀξήτερον. Ἔχο ὁλόκλιρον κεφάλεον κὲ διὰ τὴν ἀκαταληλότιτα καὶ τῆς Τήνου – εἰς περίπτοσιν ποὺ τὸ σοτήριον πραξικόποιμα ἤθελεν λάβη χόραν παραμονὰς Δεκαπενταβγούστου -- , καθόσον ἡ νῆσος ἄφτη μὲ τῆν συροὴν θρησκολήπτων, παρουσιάζη πολὰς ἀνομαλίας εἰς τὴν ἐξέβρεσιν κλίνων.

Ἄρα εἰς τὴν διάθεσιν τῆς νέας θερμοκεφάλου Χούντας θὰ ὑπάρξουν μόνον 44 ἀνεπαρκεῖς νῆσοι διὰ τὴν ὀρθολογιστικὴν κατανομὴν τῶν 8.800.000 ὑπόπτων δημοκρατικῶν φρονημάτων. Ἡ πρώτη ὄθεν ἐργασεία, κατὰ τὴν γνόμην Μου, ποὺ πρέπει νὰ γίνη – μετὰ τὴν ὀρκομοσίαν τῆς νέας κηβερνήσεος ἐνόπιον τοῦ ἀρχιεπισκόπου Ἀθηνῶν κὲ πάσης Ἐλλάδος κηρίου Σεραφείμ – εἶνε ἡ ταχῖα ἀποστολὴ ἡμίσεος ἐξ ἀφτῶν ἤτοι 4.400.000 ἀτόμων, εἰς τὴν μεγαλόνησον Κρήτην.

Ἠ Κρήτη ἐφτηχῶς ἀριθμεῖ 500.000 ψηχάς, ἀλλὰ πρὸ τῶν ἐκτάκτων περιστάσεων ποὺ θὰ διέρχεται ἡ πατρίς, δὲν θὰ ἀρνηθῆ τὴν φιλοξενείαν κὲ ἄλλων καὶ μὲ ὁλίγην καλὴν προσπάθειαν, ἡμπορεῖ νὰ διαθρέψη ἕνα συμπαγῆ πληθησμὸν ἀνερχόμενον εἰς 4.900.000. Βεβέος, ἐκ πρότης ὄψεος, ὁ ἀριθμὸς οὖτος φένετε ὁλίγον ἡψηλός, ἀλλ’ ἐὰν ἀπομακρήνομαι τοὺς Κρητικοὺς ποὺ καὶ αφτοὶ ἀπερισκέπτως ἐπανηγήρισαν καὶ τοὺς στείλομαι εἰς Ρόδον ἤ Χῖον, ποὺ εἶνε αἱ μεγαλήτερε νῆσοι ποὺ διαθέτομαι, τότε οἱ ἐξόριστοι ἐκ Κεντρικῆς Ἐλλάδος, διὰ τῆς ἀποχορήσεος τῶν νοσταλγῶν τοῦ παρελθόντος κρητικῶν, θὰ ἀναπνέουν καλήτερον κὲ θὰ ἔχουν μεγαλυτέραν ἐλεφθερίαν κινήσεως.

Πρόβλιμα ἀσφαλὸς θὰ γενηθῆ μὲ τὴν ἄφιξιν τῶν μεταφερομένων εἰς Ρόδον Κρητικῶν, ἀλλὰ δὲν πρέπει νὰ μᾶς διαφέβγη τὸ γεγονὸς ὅτι καὶ ὁ πληθησμὸς τῆς Ρόδου ἀπεθέοσεν καὶ ἐξεδηλόθη μὲ τὴν ἄφιξιν τοῦ κηρίου Ζίγδη κὲ προέβη εἰς παντοειδῆς ἀσχημίας διὰ κάφσεος πτηνῶν κὲ ἄλων ἐκτρόπων καὶ ἄρα καὶ ἡ μετακίνησις τῶν Ροδίων πρὸς ἄλας περιοχάς, καθίστατε ἐπιβεβλημένη κὲ ὡς τοιοῦτον τόπον προτίνο τὴν Μητηλίνην. Φέροντες τοὺς Ροδίους εἰς Μητιλίνην, μετακινοῦμαι τοὺς Λεσβίους εἰς Χῖον ἐφχερὸς κὲ μετακινοῦντες ἀκολούθως τοὺς Χίους εἰς Σαντορίνην καὶ τοὺς Σαντορινέους εἰς Θάσον, εξεβρίσκεται χῶρος καὶ διὰ τοὺς πταίσαντας καλιεργητὰς μαστίχης ὑπὸ καλητέρας συνθήκας.

Ἀφοῦ λοιπὸν ἔτσι τακτοποιηθῆ τὸ πρόβλιμα τῶν ἐκδηλοθέντων Κρητικῶν ρίπτομαι ἔν βλέμα εἰς τὸν ὑπόλοιπον πληθησμόν. Πόσοι ἀπομένουν; Τέσερα ἐκατομήρια τετρακόσιαι χιλιάδες; Πόσαι εἶναι αἱ νῆσοι μας; Σαράντα τέσαρες; Ἄρα, ἐὰν στείλομαι ἀπὸ 100.000 εἰς ἐκάστην, τὸ πρόβλιμα λύετε. Φενομενικός, ἀφτὸ εἶνε ὀρθόν, ἀλὰ δηστηχὸς μαθηματικός, δὲν γίνετε. Δοκιμάσατε νὰ τοποθετήσετε 100 χιλιάδας εἰς τὴν Ἀστυπάλαιαν ἢ Δῆλον. Θὰ εἴδετε μὲ τρόμον, ὅτι οἱ μισοὶ θὰ πέσουν εἰς τὴν θάλασαν.

Διὰ νὰ μὴν συνβῆ ἀφτὸ κὲ θρηνήσομαι θήματα εἰς τὴν νέαν ἀναίμακτον ἐπανάστασιν, δὺο τινὰ πρέπει νᾶ γίνουν τὰ ὁποῖα θέτω ἀφιλοκερδῶς εἰς τὴν διάθεσιν τῶν ἀρμοδίων: Ἤ νὰ τοὺς ἀνανήψουν ἢ νὰ δοθοῦν ἀφστηρὲ ἐντολὲ νὰ παραμείνουν ὄρθιοι οἱ κρατούμενοι καθ’ ὅλην τὴν διάρκιαν τῆς ἐξορίας των.

Ἡ Γυάρος, ὑπὸ ἀρίστας συνθήκας – συνφόνως πρὸς ὑπεφθύνους μαρτηρίας ἀφιχθέντων – δήναται νὰ στεγάση καὶ νὰ διαθρέψη 15.000 κρατουμένους. Ἐὰν ὅμος δοθῆ ἐντολὴ νὰ ἀφιχθοῦν ἐκεῖ 100.000, δημιουργῆται ἀδιέξοδον διὰ τὰ φίδια καὶ σάβρας τῆς νήσου. Καὶ ναὶ μὲν ἠμποροῦν διὰ καταλήλου διαπεδαγογήσεος καὶ ἐξασκήσεος νὰ παραμένουν ὄρθια καὶ τὰ φίδια ἀλὰ σάβραν ὀρθίαν δὲν ἔχο δῆ. Ἡ σάβρα ζοολογικὸς ἔχει 4 πόδας. Πιθανὸν μερικὰς ὤρας νὰ καθήση εἰς τοὺς δύο της πόδας, αλλ’ ἀργότερον θὰ βαρεθῆ. Δὲν ἡμπορεῖ τὸ Κράτος νὰ βασισθῆ εἰς τὴν καλὴν της θέλησιν, διότι ἀργὰ ἢ γρήγορον θὰ ζητήση ἐλεφθερίαν χώρου διὰ να περιφέρετε ἀνενόχλητος, δεδομένου ὅτι ὁ τράχηλος τῶν ἐρπετῶν, ζυγὸν δὲν ὑποφέρει.

Τί πρέπει λοιπὸν νὰ γίνη διὰ νὰ ἔβγομεν ἀπὸ τὴν δήσκολον ἀφτὴν θέσιν; Δύο λύσεις ὑπάρχουν. Πρότον, νὰ κηρήξομαι τὸν πόλεμον, διὰ νὰ ἀποκτήσομαι περισοτέρας νήσους. Ἐπειδὴ ὅμος καμία γείτων χώρα δὲν διαθέτει τὰς νήσους ποὺ χρειαζόμεθα κατ’ ἀνάγκην θὰ πρέπει νὰ ἐκστρατεύφσομεν ὑπερποντίως καὶ νὰ ἐπιτεθόμεν εἰς τὴν Ἰνδονησίαν ποὺ διαθέτει ἀρχιπέλαγος πλῆρες χρησίμων νήσων. Ἀφτὸ ἴσος προκαλέση τρίτον παγκόσμιον πόλεμον, αλλ’ ἐὰν ἐξασφαλίσομαι τὴν διαβεβέοσιν τῆς Ἀμερικῆς ὅτι θὰ ἵστατε παρὰ τὸ πλεβρόν μας, θὰ ἐξέλθομαι καὶ ἐκεῖ νικηταί. Μόνη ἡ Ἰνδονησία εἶναι ἀφτὴν τὴν στιγμὴν ἡ μόνη μας ἐλπὶς διὰ νὰ ὀρθοποδήσομαι ὡς Ἔθνος παρὰ τὸ πλεβρὸν τοῦ ΝΑΤΟ.

Ἡ ἀποστολὴ μερικῶν ἐκατομηρίων ἀντιφρονούντων είς τὴν μεγαλόνησόν μας Κῆπρον, κατὰ τὴν γνόμην Μου δὲν εἶναι ἐφκταῖον, διότη θὰ περιπλέξη τὴν ὑπάρχουσαν κρίσιμον κατάστασιν ἐν Γενέβη καὶ ὁ κ. Γκιουνὲς πιθανὸν νὰ ἔβρη ἐπιχειρήματα ἐκ τῆς δημιουργίας καντονίου ἐξορίστων ἣ ὀμοσπονδιακοῦ κράτους κρατουμένων, φυλασομένων ὑπὸ τρίτης ἐθνοφρουρᾶς. Ἡ δημιουργία βάσεως ἀντιφρονούντων ὑπὸ τὰς παρούσας συνθήκας εἰς τὴν μεγαλόνησόν μας, ἄνευ εγκρίσεος τῆς Τουρκικῆς Κυβερνήσεος καὶ χαράξεος πρασίνης γραμμῆς, ἴσος προκαλέση πολὰς ἀνησηχίας εἰς τοὺς Τουρκοκηπρίους καὶ πρέπει πάση θησία νὰ αποφεφθχῆ. Ἀφόσον ὑπάρχη ἡ Ἰνδονησία, ἂς μὴν εἴμεθα πλεονέκτε.

Δευτέρα λύσις, πρὸς τὴν ὁποίαν μᾶλον κλείνω εἶναι, εἰς περίπτοσιν πραξικοπήματος νὰ παραμείνη ὁ πληθησμὸς εἰς τὰς θέσεις του καὶ μόνον τὸ Ἐθνικὸν Κέντρον νὰ ἐγκατασταθῆ εἰς Γυάρον καὶ νὰ ἐκδίδη διαταγάς, τὰς ὁποίας ἐμεῖς ἐδῶ ἐξόριστοι νὰ ἐκτελοῦμε. Καὶ ἡ νῆσος ἀφτὴ εἶναι ίδεόδης διὰ θερμοκέφαλον κηβέρνησιν, διότη μὲ ἐπληροφόρησαν ὅτι ἐκεῖ φυσάη πολή.

ΜΠΟΣΤ

Η «μελέτη» του Μποστ δημοσιεύθηκε στο πρώτο μεταπολιτευτικό τεύχος του περιοδικού ΑΝΤΙ, στις 7 Σεπτέμβρη 1974.  Το ΑΝΤΙ κυκλοφόρησε για πρώτη φορά τον Μάιο του 1972. Η έκδοση του περιοδικού απαγορεύτηκε αμέσως από τις αρχές της Χούντας και οι υπεύθυνοι συνελήθφησαν. Ξανάρχισε την κυκλοφορία του μετά την πτώση της δικτατορίας με την ένδειξη «περίοδος Β» (συμβολικά, καθώς η πρώτη περίοδος απαρτίζεται από ένα όλο κι όλο, κι αυτό απαγορευμένο, τεύχος) και εξελίχθηκε σε ένα από τα σημαντικότερα περιοδικά της αριστεράς για 34 περίπου χρόνια, με κεντρικό πρόσωπο τον εκδότη του, Χρήστο Παπουτσάκη (1934-2009).

Ο Μέντης Μποσταντζόγλου, ο θρυλικός Μποστ (1918-1995), συνεργάστηκε με το περιοδικό τόσο στο τεύχος που εκδόθηκε εντός δικτατορίας, όσο και στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια. Εδώ, ενάμιση σχεδόν μήνα μετά την πτώση της Χούντας, αποτυπώνει με τον μοναδικό του τρόπο το κλίμα της περιόδου –μιας περιόδου εξαιρετικά πυκνής και ρευστής με ανοιχτά, ακόμα, όλα τα μέτωπα και αβέβαιο μέλλον – προειδοποιώντας (αφιλοκερδώς και υπευθύνως) για τις δυσκολίες που θα αντιμετώπιζε το εγχείρημα ενός νέου πραξικοπήματος, με βάση τα δεδομένα που δημιούργησε η πτώση της δικτατορίας στις 24 Ιουλίου, οι μαζικοί εορτασμοί που την συνόδευσαν και η υποδοχή των πολιτικών εξορίστων και κρατουμένων που ακολούθησε.

---

Στήλη: Κομμάτια και αποσπάσματα: Ιστορίες στο Κόκκινο

Επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης

Mercurial Superfly High

 

 

Η 17η Ιουλίου 1936, με τη στάση της «στρατιάς της Αφρικής» και άλλων τμημάτων του ισπανικού στρατού που την ακολούθησαν, σηματοδοτεί την επίσημη έναρξη του Ισπανικού Εμφυλίου Πολέμου. Ενός πολέμου που, εκτός απ’ το βαρύ φόρο αίματος που τον συνόδεψε στα τρία σχεδόν χρόνια της διάρκειάς του, έμελλε να καθορίσει την ζωή στην Ισπανία του 20ού αιώνα –με τη νίκη των Εθνικιστών, την εγκαθίδρυση της δικτατορίας του Φράνκο και την πτώση της 40 περίπου χρόνια μετά— και να αποτελέσει έναν απ’ τους σημαντικότερους τόπους μνήμης: σημείο αναφοράς, πεδίο αντιπαράθεσης ή συναίνεσης και συστατικό μύθο πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων από εκεί και πέρα· έμελλε, επίσης, να λειτουργήσει ως το προοίμιο μιας μεγαλύτερης σύγκρουσης, της μεγαλύτερης και τρομακτικότερης όλων, αυτής του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.

Ο Ισπανικός Εμφύλιος, άλλωστε, δεν υπήρξε μόνο ένας εθνικός και ταξικός πόλεμος, αλλά κι ένας πόλεμος των κυρίαρχων ή αναδυόμενων ιδεολογιών της εποχής. Με την (και στην) πλευρά των Δημοκρατικών συντάχθηκαν, εντάχθηκαν και πολέμησαν δημοκράτες, αντιφασίστες, κομμουνιστές και αναρχικοί από όλη την Ευρώπη. Ανάμεσά τους και πολλοί Έλληνες εθελοντές, κάποιοι εκ των οποίων έχασαν τη ζωή τους στη μάχη, όχι (άμεσα) για την πατρίδα τους, αλλά για τα ιδανικά τους και μια διεθνιστική προοπτική ενάντια στον φασισμό και τους συμμάχους του. Σ’ αυτούς είναι αφιερωμένη η πρώτη συμβολή στη στήλη «Κομμάτια κι αποσπάσματα», προϊόν μιας σταθερής πια συνεργασίας των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας με τον 105,5 Στο Κόκκινο. Μια φωτογραφία απ’ το Φωτογραφικό Αρχείο των ΑΣΚΙ κι ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Δημήτρη Παλαιολογόπουλου, τον οποίον ευχαριστούμε για την παραχώρηση, Έλληνες αντιφασίστες εθελοντές στον Ισπανικό εμφύλιο πόλεμο (1936-39) (Εκδόσεις Φιλιππότη, Αθήνα 1986., σ. 63-65).

 

Η δράση των Ελλήνων εθελοντών στην Ισπανία: Η εκπαίδευσή τους – Το πρώτο πολεμικό βάφτισμα στη Μαδρίτη

«Στο Αλμπαθέτε –τη μικρή ισπανική κωμόπολη, που όπως είδαμε, έγινε το κέντρο κατάταξης και εκπαίδευσης των Εθελοντών—φτάνανε απ’ όλες τις κατευθύνσεις και οι Έλληνες. Λίγοι στην αρχή, που πλήθαιναν σιγά-σιγά.

Η πρώτη ομάδα που την αποτελούσαν βασικά Έλληνες που ήρθαν απ’ τη Γαλλία, έφτασε στις αρχές του Οκτώβρη του 1936. Εκεί μαζί με αγωνιστές των άλλων Βαλκανικών χωρών και ιδιαίτερα Γιουγκοσλαύους, φτιάξανε το “Βαλκανικό Λόχο”. Υπεύθυνος των Ελλήνων ήταν ο Παναγιώτης Αϊβατζής, που είχε το ψευδώνυμο Μάριος. Αυτός άλλωστε σε συνεργασία μ’ έναν γιουγκοσλαύο αγωνιστή, πρωτοστάτησε στην ίδρυσή του.

Ο λόχος εντάχτηκε στο Τάγμα “Ντομπρόσφσκυ”, (είναι το όνομα του Πολωνού αγωνιστή της Παρισινής Κομμούνας), που μαζί με άλλα δύο Τάγματα αποτέλεσε την 11η Ταξιαρχία.

Μια άλλη ομάδα Ελλήνων τοποθετήθηκε στο “Βαλκανικό Λόχο” του Τάγματος “Τέλμαν”, που υπαγόταν στη 12η Διεθνή Ταξιαρχία.

Ήταν ακόμα εκείνη την εποχή και μια ομάδα Ελληνοκύπριων που ήρθαν από το Λονδίνο ενταγμένοι στον Αγγλικό λόχο. Ανάμεσά τους οι Αντώνης Θεοδούλου και Εζεκίας Παπαϊωάννου, ο σημερινός Γραμματέας του ΑΚΕΛ.

Οι δύο αυτές Ταξιαρχίες ήσαν οι πρώτες που σχηματίστηκαν και πήραν το βάφτισμα της φωτιάς στην άμυνα της Μαδρίτης.

Στις 6 και 7 του Νοέμβρη οι άντρες της 11ης Διεθνούς Ταξιαρχίας φτάσανε από το Αλμπαθέτε στη Μαδρίτη που τα φασιστικά στρατεύματα την πολιορκούσαν απ’ όλες τις μεριές, τράβηξαν κατ’ ευθείαν για την πρώτη γραμμή και έπιασαν τα πιο επικίνδυνα σημεία.

Το Τάγμα “Ντομπρόσφσκυ” μαζί με το Τάγμα “Κομμούνα του Παρισιού”, πιάσανε το δρόμο που οδηγούσε προς την Πανεπιστημιούπολη. Οι μάχες ήσαν πολύ σκληρές. Ο εχθρός με τα τεράστια πολεμικά μέσα που διέθετε, ενεργούσε λυσσασμένες επιθέσεις. Συνάντησε όμως τη γενναία αντίσταση των Διεθνιστών. Τα μέσα άμυνάς τους ήσαν πολύ φτωχά. Μερικές φορές για ν’ αποκρούσουν τις επιθέσεις μεταχειρίζονταν χειροβομβίδες που τις φτιάχνανε οι ίδιοι από κονσερβοκούτια γεμισμένα με εκκρηκτικές ύλες. Ωστόσο ο εχθρός δεν κατόρθωνε να προχωρήσει ούτε ένα βήμα.

Σε δύο-τρεις μέρες μπήκε στη μάχη κι η 12η Διεθνής Ταξιαρχία που πολέμησε το ίδιο ηρωικά όπως κι η 11η.

Οι μάχες της Μαδρίτης εκείνων των ημερών στάθηκαν αποφασιστικές όχι μονάχα για την Ισπανική πρωτεύουσα αλλά και για ολόκληρη την Ισπανία. Οι προσδοκίες του Φράνκο ότι θα την κυρίευε μέσα σε λίγες μέρες διαψεύστηκαν. Η Μαδρίτη έγινε σύμβολο, κι έδωσε κουράγιο στους Ισπανούς αντιφασίστες ν’ αντιμετωπίσουν τον εχθρό για δυόμισυ ακόμα χρόνια.

Ωστόσο οι απώλειες εκείνων των ημερών ήσαν πολύ μεγάλες. Φυσικά είχαν κι οι Έλληνες το μερίδιό τους.

Ανάμεσα στους Έλληνες που σκοτώθηκαν στη Μαδρίτη ήσαν οι Μανώλης Μαύρος από την Κάλυμνο, ο Αντώνης Φλώρος, ο Γιάννης Σταύρου, Θρακιώτης που ζούσε στην Γκρενόμπλ της Γαλλίας, ο Κώστας Καλπάκας, κι ο φοιτητής Σπίνος από τη Χίο γιος φαρμακοποιού που σπούδαζε στο Παρίσι. 

Εκεί τραυματίστηκε βαριά κι ο ναυτεργάτης Νίκος Κουρκουλιώτης, ένα παληκάρι εύθυμο και ζωντανό που για τις ξεχωριστές του ικανότητες προβιβάστηκε σε ανθυπολοχαγό (αργότερα θα δώσει τη ζωή του στη Μάχη του Έβρου). Τραυματίστηκε μεταξύ άλλων κι ο Όμηρος Σεραφειμίδης (ψευδώνυμο Σταύρος), όπου μετά την ανάρρωσή του τοποθετήθηκε σαν αξιωματικός στο Ναυτικό».

Λεζάντα φωτογραφίας: Ομάδα εθελοντών, ίσως στο Αλμπαθέτε, σ’ ένα διάλειμμα πολεμικών ασκήσεων. Στην άκρη δεξιά (με το σακάκι ριχτό στην πλάτη) διακρίνεται ο Νίκος Βαβούδης (1906-1951), κομματικό στέλεχος του ΚΚΕ. Ασυρματιστής στις παράνομες κομματικές οργανώσεις στην μετεμφυλιακή Αθήνα, εντοπίστηκε από την Ασφάλεια τον Νοέμβριο του 1951 στην κρύπτη με τους ασυρμάτους και αυτοκτόνησε για να αποφύγει την σύλληψη.

---

Στήλη: Κομμάτια και αποσπάσματα: Ιστορίες στο Κόκκινο

Επιμέλεια: Μάνος Αυγερίδης

Air Jordan 1