σε συνεργασία με τα Αρχεία Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας
Ιστορική επιμέλεια - παρουσίαση: Μάνος Αυγερίδης, Βαγγέλης Καραμανωλάκης, Γιώργος Νούσης, Χρήστος Τριανταφύλλου, Αναστασία Χαρτοματσίδη
Μουσική επιμέλεια: Νίκος Θεοδωρόπουλος, Ηρώ Κουμεντάκου, Θανάσης Μήνας, Γιάννης Παπακονδύλης
Οργάνωση παραγωγής: Ιωάννα Βόγλη
Από την Κυριακή 29 Οκτωβρίου και κάθε Κυριακή 13:00 - 14:00 το μεσημέρι Στο Κόκκινο 105,5
Όλες οι εκπομπές είναι διαθέσιμες και στο Spotify (https://tinyurl.com/35x488yy)
Πως ξαναδιαβάζουμε το παρελθόν την εποχή της κρίσης; Πως επιστρέφουμε στα ορόσημα με τα οποία οι άνθρωποι σημάδεψαν την ιστορική διαδρομή τους, την ώρα που ένας ολόκληρος κόσμος αλλάζει;
Πως ξαναβλέπουμε τους μύθους και τις πραγματικότητες του χθες με βάση τις νέες βεβαιότητες του σήμερα;
Η Ιστορία στο Κόκκινο επιθυμεί να συνομιλήσει για το χθες με σύγχρονους επιστήμονες και νέες οπτικές. Εστιασμένη κατά κύριο λόγο στον ταραγμένο 20ό αιώνα, την εποχή των άκρων και με αφορμή σημαντικές ιστορικές επετείους επιχειρεί να αναδείξει μια σειρά από άξονες που διέτρεξαν την πρόσφατη ελληνική ιστορία. Ο στόχος είναι να μιλήσουμε για το παρελθόν ξεφεύγοντας από στερεότυπες εικόνες και έτοιμα σχήματα, να επεξεργαστούμε το παρελθόν ώστε να κατανοήσουμε το σήμερα. Η διαδρομή αυτή θα γίνει με τη συνεργασία των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας, τόσο στην επιλογή των θεματικών και των συνομιλητών, όσο και με τη χρήση των μοναδικών αρχειακών και έντυπων συλλογών τους για τον 20ό αιώνα.
18η εκπομπή
Κυριακή 21 Απριλίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Άκρα δεξιά και εκδόσεις στη Μεταπολίτευση
Συζητούν η Άννα Καρακατσούλη και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
57 χρόνια μετά την επιβολή του πραξικοπήματος της 21ης Απριλίου, ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με την Άννα Καρακατσούλη, καθηγήτρια Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, για την άνοδο της ακροδεξιάς στην Ελλάδα και τη σχέση της με τον εκδοτικό χώρο, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της «Το ξίφος του πνεύματος». Βιβλίο, πολιτισμική ηγεμονία και άκρα δεξιά στην Ελλάδα μετά το 1974 (Gutenberg, 2024). Εκκινώντας από μια ανασκόπηση στην ιστορία των εκδοτικών οίκων που συνδέθηκαν με την Ακροδεξιά στη Μεταπολίτευση, οι δυο ιστορικοί συζητούν για το περιεχόμενο των εκδόσεων, τα πρότυπά τους, την εξέλιξή τους μέσα στο χρόνο, τα δίκτυα διακίνησης, τη διάχυση των ιδεών τους και τη συμβολή τους στην άνοδο του συγκεκριμένου πολιτικού χώρου τα τελευταία χρόνια στην Ελλάδα.
17η εκπομπή
Κυριακή 14 Απριλίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Χώρος και Τραυματική Μνήμη, Ο προσφυγικός οικισμός των Τουρκοκρητικών της Ρόδου
Συζητούν η Ζέτα Παπανδρέου και η Αναστασία Χαρτοματσίδη
Η Αναστασία Χαρτοματσίδη συζητά με τη Ζέτα Παπανδρέου, διδάκτορα Ιστορίας και Διδακτικής της Ιστορίας και μεταδιδακτορική ερευνήτρια του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου, με αφορμή το πρόσφατο βιβλίο της «Χώρος και Τραυματική Μνήμη, Ο προσφυγικός οικισμός των Τουρκοκρητικών της Ρόδου» (Εκδόσεις Κουκκίδα, 2023). Στους άξονες του χώρου και της μνήμης προσεγγίζεται το βίωμα των ελληνόφωνων μουσουλμάνων, κατοίκων του οικισμού Κρητικά της Ρόδου, από την άφιξη τους στο νησί στα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι και σήμερα. Τι αποτύπωμα άφησε στον οικισμό η οθωμανική κυριαρχία και μετέπειτα η ιταλική; Πώς επηρέασε τους κατοίκους των Κρητικών η ενσωμάτωση της Δωδεκανήσου στο ελληνικό κράτος το 1947 και τι άλλαξε στον οικισμό; Και πώς αποτυπώνονται αυτές οι εμπειρίες στο σήμερα, σε ένα νησί με έντονη τουριστική δραστηριότητα;
16η εκπομπή
Κυριακή 7 Απριλίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Η επανάσταση της πληροφορίας: Η γέννηση της εφημερίδας στην Ευρώπη και η εξέλιξή της (17ος-19ος αιώνας)
Συζητούν ο Παναγιώτης Γεωργακάκης και ο Θανάσης Γάλλος
Ο ιστορικός Θανάσης Γάλλος συζητά με τον Παναγιώτη Γεωργακάκη, διδάκτορα του Πανεπιστημίου του St. Andrews, για την ανάδυση της εφημερίδας κατά τον 17ο αιώνα και πώς αυτή επηρέασε τη διάδοση της πληροφορίας σε έναν κόσμο που άλλαζε άρδην. Πώς μεταφερόταν η πληροφορία πριν τη γέννηση της εφημερίδας; Πώς εξελίχθηκε ως μέσο κατά τον 17ο και 18ο αιώνα; Τι ρόλο έπαιξε η λογοκρισία στην κυκλοφορία της αυθεντικής είδησης και πώς επηρέασε η διαφορετική προσέγγιση ελέγχου του Τύπου από το κάθε κράτος; Τι τομές επέφερε η Γαλλική Επανάσταση στην κυκλοφορία του Τύπου διεθνώς; Πως εξελίχθηκε ο Tύπος μετά το 1815 και την Παλινόρθωση στη διάρκεια του 19ου αιώνα;
15η εκπομπή
Κυριακή 31 Μαρτίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Νέες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις της γαλλικής επανάστασης
Συζητούν ο Κώστας Γαγανάκης και ο Γιώργος Νούσης
Ο Γιώργος Νούσης συζητά με τον ιστορικό Κώστα Γαγανάκη για τις ιδέες, την ιστοριογραφία και το ιστορικό αποτύπωμα ενός γεγονότος που μετέβαλε ριζικά τον ρου της ιστορίας. Πρόκειται για τη γαλλική επανάσταση, η οποία πέραν των κατακλυσμιαίων αλλαγών που επέφερε στο εσωτερικό της Γαλλίας, καθόρισε εν πολλοίς τον τρόπο με τον οποίο προσεγγίζουμε, αντιλαμβανόμαστε και μιλάμε για το παρελθόν, τροφοδοτώντας μας με ένα νέο λεξιλόγιο και με νέες έννοιες.
Ήταν η γαλλική επανάσταση μία εμφύλια σύγκρουση; Πώς μετασχηματίζονται μέσα στον ιστορικό χρόνο οι εκάστοτε κοινωνικές και πολιτικές ομάδες και πόσο ρευστά είναι τα όρια μεταξύ των Τάξεων οι οποίες συνθέτουν αυτό το σκηνικό της εμφύλιας σύγκρουσης σύμφωνα με το αφήγημα της Jourdan; Πώς μπορούμε να ιστορικοποιήσουμε τις έννοιες του Τρόμου και της Τρομοκρατίας και ποια πορεία ακολούθησαν μέχρι να βρουν το κεφαλαίο τους αρχικό γράμμα; Γιατί μας αφορά ακόμη, ένα τόσο μακρινό παρελθόν σήμερα; Πού μπορούμε να δούμε τα ίχνη αυτού του παρελθόντος στη σημερινή Γαλλία με όρους δημόσιας μνήμης και πώς διαχειρίστηκε το γαλλικό κράτος την παρακαταθήκη αυτού του επαναστατικού παρελθόντος; Πώς συνδέονται τα παραπάνω ερωτήματα με την ποπ κουλτούρα και τις αποτυπώσεις της γαλλικής επανάστασης στον κινηματογράφο και την τηλεόραση, ως εναλλακτικοί τρόποι παραγωγής νοημάτων για το παρελθόν;
Με αφορμή την έκδοση του βιβλίου της Annie Jourdan «Νέα Ιστορία της Γαλλικής Επανάστασης», το οποίο κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πόλις σε μετάφραση του Κώστα Γαγανάκη, συζητώνται οι νέες ιστοριογραφικές προσεγγίσεις και τα νέα ερμηνευτικά σχήματα μέσα από τα οποία μπορούμε να «διαβάσουμε» αυτό το κοσμοϊστορικό γεγονός.
14η εκπομπή
Κυριακή 24 Μαρτίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Από το μερικό στο γενικό: Ερευνώντας την Επανάσταση του 1821 διακόσια χρόνια αργότερα
Συζητούν η Άννα Αθανασούλη, ο Βαγγέλης Σαράφης και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Πώς μπορούμε να προσεγγίσουμε την Επανάσταση του 1821 με νέες πηγές ή με νέες οπτικές μετά από 200 χρόνια; Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με την Άννα Αθανασούλη, υποψήφια διδακτόρισσα στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και με τον Βαγγέλη Σαράφη, εντεταλμένο διδάσκοντα στο ΕΚΠΑ και μεταδιδακτορικό ερευνητή στο ΕΙΕ, για τον πρώτο τόμο της νέα εκδοτικής σειράς της Εταιρείας Μελέτης Νέου Ελληνισμού «Μικρές Μελέτες», ονόματι «Εννέα επεισόδια από την Επανάσταση του 1821», που επιμελήθηκαν μαζί με τη Βάλλια Ράπτη. Υπερβαίνοντας, στο μέτρο του εφικτού, τις πυκνές στρωματώσεις νοήματος που έχουν επικαθίσει πάνω στο γεγονός, η έρευνα για το 1821 έχει να προσφέρει μια σειρά από προσεγγίσεις σε θέματα που είχαν έως τώρα εν πολλοίς παραμεληθεί, όπως η συγκρότηση του επαναστατικού κράτους, τα οικονομικά, η καθημερινότητα, η εισαγωγή νέων τρόπων κατανόησης του κόσμου, και η ματιά των «Άλλων», ιδίως Οθωμανών και Ευρωπαίων, πάνω στο ιδρυτικό γεγονός του ελληνικού κράτους.
13η εκπομπή
Κυριακή 17 Μαρτίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
«Η αλήθεια βρίσκεται εκεί έξω»: Αλλόκοτες θεωρίες και συνωμοσιολογικές αφηγήσεις
Συζητούν ο Βαγγέλης Τζούκας και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Σε τι διαφέρουν οι σύγχρονοι αρνητές του κορωνοϊού από τους «ουφολόγους» του Ψυχρού Πολέμου; Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον Βαγγέλη Τζούκα, κοινωνιολόγο και διδάσκοντα στο ΕΑΠ, με αφορμή το πιο πρόσφατο βιβλίο του, «Ζουν ανάμεσά μας. Αλλόκοτες θεωρίες και ανορθολογισμός στον σύγχρονο κόσμο» (Εκδόσεις Επίκεντρο, 2023). Οι κάθε είδους αλλόκοτες κοσμοθεωρίες έχουν μακρά ιστορική πορεία, αποτελώντας συχνά υβρίδια ανάμεσα σε διαφορετικά στοιχεία και αποκτώντας διαφορετικές μορφές ανά εποχή. Η κούφια Γη και άλλες μυθικές γεωγραφίες, οι «στενές επαφές τρίτου τύπου» με εξωγήινα όντα, η πίστη σε πανίσχυρες σκιώδεις οργανώσεις, ο πνευματισμός και η «Νέα Τάξη Πραγμάτων» αναλύονται πια όχι μόνο ως αφελείς πεποιθήσεις, αλλά κυρίως ως προσπάθειες πλαισίωσης και αναζήτησης νοήματος σε έναν χαοτικό κόσμο, στο μεταίχμιο μυθοπλασίας και πραγματικότητας. Οι πρακτικές, ενίοτε ολέθριες, συνέπειες των πεποιθήσεων αυτών αποτελούν μια μόνο όψη ενός σύνθετου φαινομένου που συνδέεται με ευρύτερες ιστορικές, κοινωνικές και πολιτισμικές εξελίξεις, καθώς και με τα περίπλοκα μονοπάτια αναζήτησης της κάθε είδους κρυφής «αλήθειας».
12η εκπομπή
Κυριακή 10 Μαρτίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Φίλιππος Ηλιού: ο ιστορικός, ο πολίτης
Συζητούν η Πόπη Πολέμη και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
20 χρόνια μετά τον θάνατο του Φίλιππου Ηλιού, ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με την ιστορικό Πόπη Πολέμη για τον ιδρυτή των ΑΣΚΙ και τον σπουδαίο ιστορικό. Οι δυο συνομιλητές αναφέρονται στην προσωπική διαδρομή και τη διανοητική συγκρότηση του Φίλιππου Ηλιού, ενώ στέκονται ιδιαίτερα στη συμβολή του στην ελληνική ιστοριογραφία, αλλά και στη διαρκή σχέση του με την Αριστερά. Κεντρικός άξονας της συζήτησής τους είναι το δίπολο ιστορικός-πολίτης, ένα δίπολο που καθόρισε το βίο του και αποτυπώθηκε στις δημόσιες παρεμβάσεις του, στο ιστοριογραφικό του έργο, αλλά και σε μια σειρά από κρίσιμες πρωτοβουλίες συγκρότησης θεσμών, με κορυφαία την ίδρυση των Αρχείων Σύγχρονης Κοινωνικής Ιστορίας.
11η εκπομπή
Κυριακή 3 Μαρτίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
50 χρόνια Μεταπολίτευση, 50 χρόνια εκλογές
Συζητούν ο Πέτρος Ιωαννίδης, ο Ηλίας Τσαουσάκης και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τους πολιτικούς επιστήμονες Πέτρο Ιωαννίδη και Ηλία Τσαουσάκη για τις εκλογικές αναμετρήσεις από την πτώση της χούντας έως σήμερα, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του συλλογικού τόμου Μισός αιώνας εκλογές: Συζητώντας για τις αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης (Πόλις, 2023). Το δίλλημα για αποκατάσταση ή μετάβαση στη δημοκρατία, η δημιουργία ενός ισχυρού δικομματισμού, ο εκλογικός σεισμός του 2012, οι πολιτικές ταυτότητες, ο ρόλος της ευρωπαϊκής προοπτικής, η Αριστερά και οι εξελίξεις στο εσωτερικό αποτελούν ορισμένα μόνο από τα ερωτήματα που τίθενται σε αυτή την ανασκόπηση, στην πραγματικότητα, της πολιτικής ιστορίας της χώρας στον μισό αιώνα ζωής της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας.
10η εκπομπή
Κυριακή 11 Φεβρουαρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Γράφοντας ποπ ιστορία στον 21ο αιώνα
Συζητούν ο Σταύρος Παναγιωτίδης και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά για με τον ιστορικό Σταύρο Παναγιωτίδη, με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Μύθοι, παρεξηγήσεις και άβολες αλήθειες της ελληνικής ιστορίας (Εκδόσεις Κέδρος 2023). Πώς γράφει κανείς ένα βιβλίο ποπ ιστορίας, συνδυάζοντας την ερμηνευτική ακρίβεια με την απεύθυνση στο ευρύτερο δυνατό κοινό; Σε τι διαφέρει ένας ιστορικός μύθος από μια παρεξήγηση και από μια άβολη αλήθεια; Τι ρόλο έχουν οι ιστορικοί μύθοι στην ελληνική εθνική συνείδηση και τι κερδίζει τελικά κανείς προσπαθώντας να τους ανατρέψει; Είναι όλες οι λανθασμένες ιστορικές αντιλήψεις ίδιας βαρύτητας, και γιατί κάποιες είναι πιο ισχυρά εμπεδωμένες από άλλες; Παρόλο που η επικρατούσα μορφή της ποπ ιστορίας είναι πλέον η ψηφιακή, η σημασία του εντύπου παραμένει ιδιαίτερη για την απάντηση σε τέτοιες ερωτήσεις, καθώς και για την εμπέδωση μιας κουλτούρας εμβάθυνσης στο ιστορικό παρελθόν.
9η εκπομπή
Κυριακή 4 Φεβρουαρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Μνήμη και ιστορία. Μαρτυρίες παιδιών για το Ολοκαύτωμα
Συζητούν η Ποθητή Χαντζαρούλα και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με την Ποθητή Χαντζαρούλα, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Τμήμα Κοινωνικής Ανθρωπολογίας και Ιστορίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, για την έρευνά της αναφορικά με τις μαρτυρίες Ελλήνων Εβραιόπουλων που επέζησαν από το Ολοκαύτωμα, με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου της Τα παιδιά θυμούνται το Ολοκαύτωμα. Μαρτυρία, ιστοριογραφία, μνήμη (Πλέθρον, 2023). Η ιστορικός αναφέρεται στις διαφορετικές διαδρομές αυτών των παιδιών στην Κατοχή και τους τρόπους με τους οποίους κατάφεραν να γλυτώσουν από τη ναζιστική βία.
Με βάση τις μαρτυρίες τους ανασυνθέτει το μεταπολεμικό σκηνικό μέσα στο οποίο τα παιδιά αυτά ξανάστησαν τη ζωή τους, τις δυσκολίες που συνάντησαν αλλά και την αναμέτρησή τους με το βαρύ διαγενεακό τραύμα της εμπειρίας του Ολοκαυτώματος.
8η εκπομπή
Κυριακή 28 Ιανουαρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Δωσιλογισμός, η «ελληνική κατοχή»
Συζητούν ο Μενέλαος Χαραλαμπίδης και ο Μάνος Αυγερίδης
Ο Μάνος Αυγερίδης συζητάει με τον ιστορικό Μενέλαο Χαραλαμπίδη με αφορμή την πρόσφατη έκδοση του βιβλίου του «Οι δωσίλογοι. Ένοπλη, πολιτική και οικονομική συνεργασία στα χρόνια της Κατοχής» (εκδ. Αλεξάνδρεια, 2023). Η νέα μελέτη εξετάζει τον δωσιλογισμό στην Αθήνα της κατοχής ως ένα σύνθετο, πολύμορφο και μαζικό φαινόμενο, καθώς και ως μια συνειδητή επιλογή των φορέων της, η οποία κατά κανόνα δεν ήταν αποτέλεσμα εξαναγκασμού. Οι πολιτικές, οικονομικές και ένοπλες μορφές συνεργασίας με τις κατοχικές αρχές, υπήρξαν συγχρόνως διακριτές και αλληλοδιαπλεκόμενες, δημιουργώντας μια «ελληνική κατοχή» με αιχμή τα σώματα ασφαλείας (τη χωροφυλακή και τη «νέα χωροφυλακή» εντός της), τα Τάγματα Ασφαλείας και τις τοπικές παραστρατιωτικές ομάδες. Η δράση των ελλήνων συνεργατών του Άξονα συντέλεσε σε σημαντικό βαθμό στη διαμόρφωση της σκληρής κατοχικής συνθήκης στην πρωτεύουσα, με καθοριστικές και μακρές συνέπειες για την ελληνική κοινωνία.
7η εκπομπή
Κυριακή 14 Ιανουαρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Αρχαιολογία, έθνος και φυλή. Η Ελλάδα ως χώρα-ανάχωμα
Συζητούν ο Γιάννης Χαμηλάκης και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με τον Γιάννη Χαμηλάκη, καθηγητή Αρχαιολογίας στην έδρα Οικογένειας Τζουκόφσκι και καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Μπράουν των ΗΠΑ, για το ρόλο της Αρχαιολογίας στη συγκρότηση της εθνικής ιδεολογίας στην Ελλάδα αλλά και την παρουσία της σήμερα, με αφορμή τη μετάφραση στα ελληνικά του βιβλίου του Αρχαιολογία, έθνος και φυλή. Αναμέτρηση με το παρελθόν, αποαποικιοποίηση του μέλλοντος στην Ελλάδα και το Ισραήλ (Εκδόσεις του Εικοστού Πρώτου, 2022). Μέσα από τις έννοιες του έθνους και της φυλής, ο καθηγητής της Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μπράουν αναφέρεται στη διαδικασία διαμόρφωσης του δυτικού φαντασιακού για την Ελλάδα με βάση τη σχέση της με το κλασικό παρελθόν και την επιρροή του στη διαμόρφωση της εγχώριας αρχαιολογίας. Συζητά ακόμη τη διαδικασία της «κρυπτοαποικιοποίησης» αντιμετωπίζοντας την Ελλάδα ως μια χώρα-ανάχωμα, ως μια χώρα που εμποδίζει ιδέες, ανθρώπους, ασθένειες κ.ά. που προέρχονται από την Ανατολή να μολύνουν τη Δύση.
6η εκπομπή
Κυριακή 17 Δεκεμβρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Ανεπιθύμητα μνημεία στην Ελλάδα: ρωγμές στο εθνοκανονικό αφήγημα
Συζητούν ο Δημήτρης Πλάντζος και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Τι κοινό έχει ένα οθωμανικό κτίσμα με τα αυτοσχέδια μνημεία για τον Αλέξανδρο Γρηγορόπουλο; Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον Δημήτρη Πλάντζο, καθηγητή Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και επιμελητή του βιβλίου Τα μνημεία των άλλων. Ανεπιθύμητες κληρονομιές στις παρυφές της μνήμης και της λήθης (Εκδόσεις Νεφέλη, 2023) για τα αλλότρια και ανεπιθύμητα μνημεία της Ελλάδας. Ξεφεύγοντας από τη λογική μιας επιστήμης που –όπως και η Ιστορία– αρχικά δημιουργήθηκε για να υπερασπίσει και να τεκμηριώσει τα «εθνικά δίκαια», η σύγχρονη Αρχαιολογία αναζητά τα υλικά κατάλοιπα του απώτερου ή πρόσφατου παρελθόντος και τη θέση τους στον εκάστοτε ανθρώπινο πολιτισμό. Ανάμεσά τους είναι και τα μνημεία, που συνήθως λειτουργούν ως πυκνωτές και συνδιαμορφωτές κυρίαρχων εθνικών, πολιτικών, κοινωνικών και πολιτισμικών ταυτοτήτων. Υπάρχουν όμως και τα αλλότρια μνημεία: από τόπους βασανισμού και πειθάρχησης όπως η Μακρόνησος ή η Σπιναλόνγκα, μέχρι κατάλοιπα ενός παρελθόντος που θεωρείται ανεπιθύμητο ή ξένο στο ελληνικό εθνικό αφήγημα, όπως τα οθωμαντικά κτίσματα, ακόμα και τόποι μνήμης πληθυσμών που διαχρονικά αντιμετωπίζονται στη χώρα με δυσπιστία ή εχθρότητα, όπως οι Εβραίοι. Έτσι, η Αρχαιολογία έχει πλέον τη δυνατότητα να εξετάσει κριτικά τις βεβαιότητες των εθνικών αφηγημάτων και να προσφέρει εναλλακτικές οπτικές σε ένα πλαίσιο πιο συμπεριληπτικό, αλλά και πιο έγκυρο.
5η εκπομπή
Κυριακή 10 Δεκεμβρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Μια πόλη γεννιέται. Ο συνοικισμός της Νέας Κοκκινιάς μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή
Συζητούν η Κυριακή Παπαθανασοπούλου και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με την ιστορικό Κυριακή Παπαθανασοπούλου για τη δημιουργία του συνοικισμού της Νέας Κοκκινιάς (σημερινής Νίκαιας) από πρόσφυγες της Μικρασιατικής Καταστροφής, με αφορμή το βιβλίο της Προσφυγική εγκατάσταση στη Νίκαια. Σύλλογοι, ταυτότητες, μνήμη (Εκδόσεις Ασίνη, 2022). Η ιστορικός διηγείται το χρονικό της δημιουργίας του συνοικισμού με βάση τις πολιτικές αποκατάστασης των ελληνικών και διεθνών οργανισμών, ενώ επισημαίνει τις πολλαπλές διαφοροροποιήσεις που κάλυπτε η κοινή προσφυγική ταυτότητα. Εστιάζοντας στην δημιουργία των πολυάριθμων αλληλοβοηθητικών συλλόγων εξηγεί τη λειτουργία τους ως μεσάζοντες ανάμεσα στο κράτος και τους πρόσφυγες, επισημαίνοντας τη σχέση τους με την πολιτική, αλλά και την σταδιακή εμφάνιση της Αριστεράς στους κόλπους τους. Μια ιστορία για εκείνους και εκείνες που δεν υπήρξαν μόνο θύματα της ιστορίας, αλλά ύψωσαν και το δικό τους ανάστημα διεκδικώντας μια καλύτερη ζωή.
4η εκπομπή
Κυριακή 26 Νοεμβρίου, 15:00-16:00 Στο Κόκκινο 105,5
Ένα άλλο Πολυτεχνείο; Το Κίνημα του Ναυτικού και η μνήμη του
Συζητούν ο Κωνσταντίνος Στράτος και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά με τον Κωνσταντίνο Στράτο, μεταδιδακτορικό ερευνητή του ΕΚΠΑ και συγγραφέα του βιβλίου Το Κίνημα του Ναυτικού, 1972-1973. Τα γεγονότα, οι άνθρωποι, η μνήμη (εκδόσεις Θεμέλιο, 2023) για ένα γεγονός του αντιδικτατορικού αγώνα που δεν συζητιέται τόσο συχνά, αλλά έχει έναν μοναδικό χαρακτήρα. Το Κίνημα του Πολεμικού Ναυτικού απέναντι στη δικτατορία, αν και καταστάλθηκε πριν εκδηλωθεί, είχε ως αφετηρία την ψυχροπολεμική αντίληψη των αξιωματικών του πως το καθεστώς θα απομάκρυνε την Ελλάδα από τη Δύση. Η δικτατορία, σύμφωνα με τα στελέχη του Ναυτικού, ήταν ένα ανελεύθερο και αντιδημοφιλές καθεστώς, το οποίο θα κατέρρεε μέσα στις αντιφάσεις του, και ωφελημένη από αυτό θα έβγαινε η Αριστερά –με αποτέλεσμα τη μεταβολή στον γεωπολιτικό προσανατολισμό της χώρας. Έχοντας επιτελέσει κομβικό ρόλο στην αποχουντοποίηση των Ενόπλων Δυνάμεων και στην εδραίωση της ισχύος της Γ΄ Ελληνικής Δημοκρατίας, τα στελέχη του Ναυτικού επιδίωξαν να προωθήσουν τη μνήμη του Κινήματος, το οποίο πλαισιώθηκε από τον συντηρητικό χώρο ως το προοίμιο του Πολυτεχνείου προς την κατάρρευση της δικτατορίας. Οι πρόσφατες μνημονικές συγκρούσεις σχετικά με το αντιτορπιλικό «Βέλος» φανερώνουν την ισχύ που το γεγονός φέρει μέχρι σήμερα σε μερίδα της θεσμικής και συλλογικής μνήμης, στο πλαίσιο της εν εξελίξει ιστορικοποίησης του αντιδικτατορικού αγώνα.
3η εκπομπή
Κυριακή 12 Νοεμβρίου, 13:00-14:00 Στο Κόκκινο 105,5
50 χρόνια μετά. Η «Γλυκιά συμμορία» της εξέγερσης του Νοέμβρη
Συζητούν η Εύη Τζαννετή και ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης
Ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης συζητά με την αρχιτέκτονα Εύη Τζαννετή, στέλεχος του φοιτητικού αντιδικτατορικού κινήματος για τις μέρες της δικτατορίας. Το σοκ της επιβολής της χούντας, η είσοδος στο πανεπιστήμιο, η συμμετοχή στο φοιτητικό κίνημα, οι παρέες των σπουδαστών και οι δεσμοί ανάμεσά τους, η πολιτικοποίηση, η εμπλοκή στα γεγονότα του Πολυτεχνείου, η σύλληψη και η φυλάκιση αποτελούν μέρη μιας βιωματικής αφήγησης που αναδεικνύει όχι μόνο τον τρόπο που τα γεγονότα σημάδεψαν τις ζωές χιλιάδων νέων ανθρώπων που συμμετείχαν αλλά και την ακτινοβολία και τη σημασία της εξέγερσης 50 χρόνια μετά.
2η εκπομπή
Κυριακή 5 Νοεμβρίου, 13:00-14:00 Στο Κόκκινο 105,5
Εθνικές επέτειοι: ένα βαρόμετρο της ιστορικής κουλτούρας
Συζητούν ο Χάρης Αθανασιάδης, ο Πολυμέρης Βόγλης και ο Χρήστος Τριανταφύλλου
Γιατί μας αφορούν οι εθνικές επέτειοι; Γιατί νιώθουμε κάθε χρόνο την ανάγκη να μιλήσουμε γι’ αυτές; Ο Χρήστος Τριανταφύλλου συζητά το θέμα με τους καθηγητές Χάρη Αθανασιάδη (Πάντειο Πανεπιστήμιο) και Πολυμέρη Βόγλη (Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας), επιμελητές του βιβλίου Εθνικές επέτειοι. Μορφές διαχείρισης της μνήμης και της ιστορίας (Εκδόσεις Αλεξάνδρεια, 2023). Οι εθνικές επέτειοι αποτελούν ένα σημαντικό «βαρόμετρο» στην ιστορική κουλτούρα μιας κοινωνίας, συνδεδεμένες με ένα ολόκληρο οικοσύστημα θεσμών και πρακτικών που αφορούν τις συλλογικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος, αλλάζοντας διαρκώς περιεχόμενο, επιβιώνοντας ή περνώντας στην αφάνεια. Το 1821 ως πράξη γέννησης του νεοελληνικού κράτους, ο εορτασμός του «Έπους του ‘40», η μνήμη των θυμάτων από τραγωδίες όπως η Μικρασιατική Καταστροφή ή το Ολοκαύτωμα, οι αντικρουόμενες ερμηνείες του Πολυτεχνείου και της Μεταπολίτευσης αποτελούν τις πιο ενδεικτικές περιπτώσεις για το πώς οι εθνικές επέτειοι μπορούν να λάβουν διαφορετικές μορφές και να αντικατοπτρίσουν τις διαρκείς διαμάχες για το περιεχόμενο της εθνικής ιστορίας.
1η εκπομπή
Κυριακή 29 Οκτωβρίου, 13:00-14:00 Στο Κόκκινο 105,5
Πώς κυβερνάται ένα κατεχόμενο κράτος; Η Ελληνική Πολιτεία το 1941-42
Συζητούν ο Πέτρος Φύτρος και ο Μάνος Αυγερίδης
Τι συμβαίνει όταν ένα κράτος βρίσκεται υπό ξένη κατοχή; Πώς κυβερνήθηκε η Νέα Ευρώπη του Χίτλερ; Ο Μάνος Αυγερίδης συζητάει με τον Πέτρο Φύτρο, εκπαιδευτικό, φιλόλογο και ιστορικό, για την πρώτη κατοχική κυβέρνηση, τις προκλήσεις και τις πολιτικές της, με αφορμή το βιβλίο του «Ελληνική Πολιτεία 1941-42. Το κράτος υπό ξένη κατοχή» (Εκτός Γραμμής, 2023). Σκιαγραφούν τις μεγάλες τομές και τις συνέχειες με την προπολεμική περίοδο, τον ρόλο των αξιωματικών του στρατού που κατά κύριο λόγο στελέχωσαν τη δοσιλογική κυβέρνηση και τους κρατικούς θεσμούς, τις διαφορετικές επικράτειες μιας χώρας που βρέθηκε υπό τριπλή κατοχή. Η βασική πρόκληση, πριν τη μαζική και ένοπλη Αντίσταση, υπήρξε η μεγάλη επισιτιστική κρίση που εξελίχθηκε σε λιμό με κορύφωση τον τρομερό χειμώνα του ’41. Η απόλυτη αποτυχία του κατοχικού κράτους να εξασφαλίσει ακόμα και την επιβίωση των πολιτών του, συνέβαλε στην πλήρη απονομιμοποίησή του και επιτάχυνε την ανάπτυξη του αντιστασιακού κινήματος.
